اعظم کیا‌ن‌افراز، مدیر انتشارات افراز از جوایز ادبی می‌گوید؛ منتشر شده در روزنامه ایران تاریخ 24/4/1397

مریم شهبازی
خبرنگار
هشتمین دوره جایزه ادبی پروین اعتصامی در حالی دیروز به کار خود پایان داد که به گفته اهالی کتاب هنوز موفق به کنار زدن سنگینی سایه جوایز دولتی نشده است. جایزه‌ای که نام یکی از چهره‌های شاخص ادبیات معاصر را به دوش می‌کشد و قرارش از روز اول، حمایت از زنان فعال در حوزه کتاب و تشویق آنان بوده است. صبح روز گذشته، حسینیه جماران برای اختتامیه هشتمین دوسالانه جایزه ادبی پروین اعتصامی میزبانی جمعی از زنان نویسنده، مترجم و شاعر کشورمان را برعهده داشت. جایزه‌ای که بنای راه‌اندازی‌اش را مؤسسه خانه کتاب سال 1383 به‌عنوان نهادی مستقل و غیردولتی گذاشت. هر چند عنوان نهاد مستقل برای خانه کتاب که یکی از زیرمجموعه‌های معاونت فرهنگی وزارت ارشاد به شمار می‌آید، شاید قدری دور از حقیقت باشد! فراخوان این جایزه هر دوسال یکبار منتشر شده و از علاقه‌مندان در بخش‌های پژوهش ادبی، شعر، ادبیات نمایشی، ادبیات داستانی و ادبیات کودک دعوت به حضور می‌کند. با اینکه بنای این جایزه ابتدا از سوی مدیریت خانه کتاب گذاشته شد اما چند سالی ست که معاونت فرهنگی با هدف مشارکت هر چه بیشتر بخش خصوصی حق برپایی برخی جوایز همچون جلال آل احمد، جایزه شعر فجر و جایزه پروین را به بخش بنیاد ادبیات داستانی ایرانیان تفویض کرده، البته این بنیاد هم به نوعی زیرمجموعه معاونت فرهنگی ست باز هم نسبت دادن بخش خصوصی به آن قدری دور ازتصور است.
جوایز همواره دنباله رو
شهلا لاهیجی، نویسنده، پژوهشگر و مدیر مسئول انتشارات «روشنگران» و «مرکز مطالعات زنان» در ارتباط با جایگاه جوایز دولتی میان اهالی کتاب به «ایران» می‌گوید: «جوایز دولتی اغلب دنباله‌رو سیاستگذاری‌های متولیان فرهنگی هستند، نظر من درباره جایزه پروین یا دیگر جوایز دولتی چه اهمیتی دارد وقتی برگزار‌کنندگان این رویدادهای ادبی نه با ما مشورت می‌کنند نه اصلاً کاری به نظرمان دارند.» او درباره میزان اثرگذاری جوایز ادبی معتقد است که پاسخ این سؤال در دوره‌های زمانی مختلف متفاوت است، با این حال تأکید دارد که در جوایز دولتی معمولاً سیاست و ایدئولوژی فکری مشخصی دنبال می‌شود. از همین رو معتقد است که اهالی کتاب بیش از آنکه در نحوه برگزاری این جوایز اثرگذار باشند تنها نظاره گر هستند. از گفته لاهیجی که بگذریم، صبح روز گذشته اسامی برگزیدگان هشتمین دوره جایزه ادبی پروین اعلام شد، فرشته فرشاد با کتاب«دور از دسترس اطفال نگه‌داری شود» از شایستگان تقدیر بخش ادبیات نمایشی این دوره است، او تأکید دارد که تا پیش از این چندان با جایزه ادبی پروین آشنا نبوده و ضعف در اطلاع‌رسانی را مهم‌ترین عامل این مسأله می‌داند. فرشاد در ارتباط با دیگر فعالان ادبیات نمایشی هم به «ایران» می‌گوید: «گمان می‌کنم دیگر دوستانم نیز به اندازه کافی هنوز با این جایزه آشنا نشده باشند. با این حال بواسطه آنکه این جایزه نام پروین اعتصامی را یدک می‌کشد می‌توان جایگاه قابل قبولی را برای آن قائل شد.» یکی از نقدهایی که به برگزار‌کنندگان جوایزی همچون پروین اعتصامی از سوی اهالی کتاب وارد می‌شود، جای خالی نویسندگانی از گروه‌های مختلف فکری در داوری و تصمیم گیری‌های آن است، آنچنان که افرادی همچون اسماعیل امینی، منیژه آرمین، جواد محقق، ابراهیم زاهدی مطلق را می‌توان در فهرست داوران و برگزار‌کنندگان اغلب جوایز دولتی دید. اعظم کیان افراز، سخنگوی انجمن صنفی زنان ناشر تأکید دارد که اگر متولیان فرهنگی خواهان افزایش اعتبار جایزه‌هایی از این دست هستند باید در انتخاب داوران دست از نگاه‌های گزینشی بردارند. او به «ایران» می‌گوید: «نه تنها در بحث داوری، حتی در بررسی آثار و نحوه انتخاب کتاب‌های برگزیده نیاز به تجدید نظر دوباره‌ای احساس می‌شود، اگر مسئولان خواهان توجه مخاطبان به فهرست آثار برگزیده از سوی جوایز دولتی هستند باید دست از نگاه‌های سلیقه و گزینشی در برپایی این جوایز بردارند.» در شرایطی که هنوز شاهد اما و اگرهای بسیاری درارتباط با جوایز دولتی و حتی خصوصی هستیم، جوایز ادبی در اغلب کشورهای جهان به جایگاه قابل قبولی در میان خوانندگان کتاب دست یافته‌اند، کافی است فهرست آثار برگزیده در جوایزی همچون «نوبل»،«پولیتزر» و... منتشر شود تا با افزایش قابل توجهی در خرید این آثار مواجه شویم.
جوایز اثرگذار
البته این نویسنده، پژوهشگر و همچنین مدیر مسئول انتشارات «افراز» وقوع چنین استقبالی از جوایز داخلی را حداقل در ارتباط با جامعه کتابخوان کشورمان دور از انتظار نمی‌داند و تأکید دارد که تحقق این مسأله تنها به تغییر نگرش و رویه مسئولان فرهنگی و بازگرداندن اعتماد به مردم نیاز دارد. مریم حسینی، نویسنده و پژوهشگری که با تألیف کتاب «مکتب‌های ادبی جهان» از جمله برگزیدگان این دوره در بخش پژوهش‌های ادبی است برخلاف لاهیجی و کیان افراز نگاه مثبتی به برگزاری جوایز دارد و حتی تأکید می‌کند که با خنثی بودن جوایز ادبی دولتی موافق نیست، او نیز به «ایران» می‌گوید: «جایزه پروین طی سال‌های اخیر جای خود را میان اهالی کتاب باز کرده است. در تصدیق این گفته هم می‌توان به اهمیتی اشاره کرد که مراکز علمی و دانشگاهی برای برگزیدگان جایزه پروین قائل هستند.» البته او معتقد است که انتخاب برگزار‌کنندگان جایزه پروین همیشه هم قابل دفاع نبوده، با این حال آن را در حضور چشمگیر زنان در عرصه ادبیات مؤثر می‌داند. این استاد دانشگاه درارتباط با اثرگذاری زنان بر ادبیات معاصرمان نیز می‌گوید: «برخلاف دهه‌های گذشته که سکان ادبیات در دست مردان بود امروز شاهد درخشش زنان در بخش‌های مختلف ادبیات هستیم، زنانی همچون فریبا وفی و زویا پیرزاد که نه تنها در عرصه داخلی بلکه حتی درکشورهای دیگر هم موفق به معرفی آثار خود شده‌اند.» با وجود نگرش مثبتی که حسینی به جوایز دولتی دارد، او هم تأکید می‌کند که بهتر است متولیان برگزاری این جوایز دقت بیشتری در انتخاب هیأت داوران به خرج بدهند. از نظرات تنی چند از اهالی کتاب در ارتباط با برگزاری جایزه پروین که بگذریم مراسم اختتامیه هشتمین دوره جایزه پروین در حالی برگزار شد که پیام معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده نیز دراین مراسم خوانده شد، او در این پیام با پرداختن به ابعاد مختلف زندگی و شخصیت پروین اعتصامی، مقام این بانوی ادبیات معاصر را ستوده بود. محمدعلی مهدوی راد، دبیر علمی این دوره جایزه پروین درسخنرانی‌اش ترجیح داد به جای ارائه گزارشی از روند برپایی جایزه، به ذکر نکاتی درباره ویژگی‌های پروین اعتصامی و اشعارش اکتفا کند. محسن جوادی، معاون فرهنگی وزیر ارشاد هم یکی دیگر از سخنرانان این مراسم بود، او هم مانند دبیر علمی جایزه پروین ضمن اشاره به نگاه و تفکری که پروین دراشعارش داشته، ایران را خاستگاه شعر، هنر و ادب ایران خواند.