اعظم کیان‌افراز، مدیر نشر افراز که انتشار آثار بی‌نیاز در حوزه نقد ادبی را به‌عهده داشت، فتح‌الله بی‌نیاز را یکی از تاثیرگذارترین منتقدان ادبی در حوزه نقد و ادبیاتِ دهه ۸۰ می‌داند و معتقد است که او از معدود منتقدانی بود که به ادبیات جهان، داستان جهان و نویسندگان جهان تسلط داشت.

وی در این‌باره گفت: وی داستان‌های بسیاری را که هنوز ترجمه نشده بود، نقد یا نقد به همراه ترجمه کرده و در مطبوعات یا به صورت کتاب منتشر کرد که در نتیجه، آن نسل با فضای نقد و ادبیات جهان آشنا شد. بیشتر کارهایی که از او منتشر شده کتاب‌های تئوری است، مثلا از وی کتابی در دهه ۸۰ با عنوان «درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی» منتشر شد که کتاب مهمی است؛ چراکه تا پیش از این کتاب، شاید منابع آنچنان دست اول و تالیفی زیادی وجود نداشت که مخاطب با سبک‌های مختلف و انواع ساختار داستان و قصه‌نویسی آشنا شود. این کتاب جامع و کامل است و در عین حال هم آن‌چنان طولانی نیست.

مدیر انتشارات افراز ادامه داد: بی‌نیاز بسیاری از نویسندگان نسل جوان را به جامعه ادبی معرفی کرد که بیشتر شهرستانی بودند و سال‌ها در حوزه داستان‌نویسی فعالیت داشتند. او با خواندن آثارشان آنها را راهنمایی می‌کرد، به داستان‌هایشان صیقل می‌داد و تا جایی که امکان داشت، آن‌ها را به ناشر معرفی می‌کرد، به این ترتیب بسیاری از آثار نویسندگان ناشناخته، منتشر شدند.

وی با اشاره به کتاب‌های منتشر شده از فتح‌الله بی‌نیاز در حوزه نقد ادبی، اظهار کرد: وی نقد و تحلیل داستان‌های جهان را در قالب کتاب منتشر کرد که چهار جلد آن به داستان کوتاه و جلد پنجم به نقد و تحلیل رمان می‌پردازد. قبل از این کتاب‌ها، بسیاری از مطالب وی در قالب نقد و تحلیل داستان‌های جهان در مطبوعات منتشر شد. بی‌نیاز از سال‌ها قبل فعالیت ادبی داشت؛ اما از اواسط دهه ۷۰ نقد و تحلیل‌هایش را بیشتر در مطبوعات منتشر می‌کرد.

مدیر نشر افراز ادامه داد: تقریبا از دهه ۷۰ بود که وی آثارش را به مرور در مطبوعات منتشر کرد و حتی خودش هم انتشارات کوچکی راه‌اندازی کرد که در آن به معرفی تعدادی از نویسندگان جوان پرداخت؛ البته این نشر فعالیت زیادی نداشت؛ اما تاثیری که وی بر فضای ادبی و نقد و تحلیل‌هایی که بر داستان‌ها داشت، چه به لحاظ آشنا کردن مخاطب با فضای ادبیات داستانی جهان و نویسندگان جهان و چه معرفی نویسندگان تازه‌کار و نوقلم‌های ایرانی تاثیر بسزایی داشت.

کیان‌افراز افزود: بی‌نیاز نقد علمی می‌کرد و حتی من به خاطر دارم که وقتی از او پرسیده شد که چرا بیشتر آثار خارجی را نقد می‌کنید، پاسخ داد که یک منتقد باید بی‌پرده صحبت کند. شاید اینطور که می‌شود کار خارجی را با دست بازتر و علمی نقد و تحلیل کرد، در آثار فارسی نمی‌شود چون ممکن است به حاشیه کشیده شود. برای همین ترجیح می‌داد که بیشتر کارهای خارجی را انتخاب کند. در مجموع نقد منصفانه‌ای داشت.

وی درباره کتاب‌های منتشرنشده بی‌نیاز، توضیح داد: وی کارهای زیادی داشت که در ارشاد اصلاحیه می‌خورد؛ چون همیشه مخالف اصلاح و ممیزی بود، قبول نکرد و به این ترتیب بسیاری از کارهایش هیچ‌وقت منتشر نشد. بی‌نیاز اصلاحیه را نمی‌پذیرفت و از انتشار کتاب صرفه‌نظر می‌کرد.

کیان‌افراز گفت: بی‌نیاز منتقد ادبی و نویسنده تاثیرگذاری بود. او انسان شریفی بود که خالصانه و مخلصانه به فرهنگ و ادبیات کشور خدمت کرد؛ بدون هیچ چشم‌داشتی. یاد و نامش زنده و گرامی باد.

 

لینک گفتوگوهای مهدی غبرایی، اسداله امرایی، علیرضا سیف‌الدینی و علیرضا زرگر پیرامون زنده‌یاد فتح‌اله بی‌نیاز، در خبرگزاری ایبنا:  https://bre.is/s3eNpyNZ