«دختران مهتاب» و رنج‌های خاورمیانه در گفت‌گوی پایگاه اطلاع‌رسانی شهرکتاب با نرگس بیگدلی
کتاب «دختران مهتاب» نوشته‌ی جوخه حارثی با ترجمه‌ی نرگس بیگدلی را نشر افراز به چاپ رسانده است.
پایگاه اطلاع‌رسانی شهر کتاب / لیلا پیرعلی‌همدانی
کتاب «دختران مهتاب» نوشته‌ی جوخه حارثی با ترجمه‌ی نرگس بیگدلی را نشر افراز به چاپ رسانده است. این کتاب که جایزه‌ی جهانی بوکر را در سال ۲۰۱۹ از آن خود کرده، روایتی از زندگی سه نسل از مردم عمان است. نرگس بیگدلی، کارشناس ارشد زبان و ادبیات عرب از دانشگاه تهران است و این کتاب را به فارسی از متن اصلی آن ترجمه کرده است. با او درباره‌ی ترجمه‌ی کتاب گفت‌وگویی کرده‌ایم که در پی خواهد آمد:
ترجمه‌ی این کتاب چه مدت طول کشید و پیش از این کتاب اثر دیگری را ترجمه کرده‌اید؟
ترجمه‌ی کتاب دختران مهتاب حدود یک سال و نیم طول کشید و قبل از این کتاب یک مجموعه‌ی سی و چهارجلدی داستان کوتاه برای کودکان و نوجوانان ترجمه کردم که نشر آشنایی آن را منتشر کرده است.
آیا می‌توان گفت برنده شدن این کتاب در جایزه‌ی بوکر ۲۰۱۹ شما را برای ترجمه‌ی آن ترغیب کرده است؟
خیر. در واقع من قبل از برنده شدن کتاب مشغول ترجمه بودم و بعد از اینکه کتاب را تحویل ناشر دادم و آماده‌ی چاپ شد در خرداد ماه سال ۹۸ خبر برنده شدن کتاب را از شبکه‌ی خبر دیدم و واقعا هیجان‌زده شدم. در واقع همین موضوع باعث شد که ترجمه‌ی کتاب در کمتر از یک ماه بعد از برنده شدن وارد بازار کتاب شود.
قبل از ترجمه‌ی این اثر چقدر با ادبیات عمان آشنا بودید؟
رشته‌ی تحصیلی من زبان و ادبیات عربی هست که دانشجوهای عربی به طور کلی با ادبیات جهان عرب آشنایی نسبی دارند اما به طور ویژه در رابطه با ادبیات کشور عمان اینطور بود که من برای انجام پایان‌نامه‌‌ام در دانشگاه تهران در حال تحقیق درباره‌ی ادبیات کشورهای حاشیه خلیج فارس بودم که متوجه شدم تعدادی از نویسندگان زن عمانی از جمله خانم حارثی موفق شدند جوایز متعددی از جمله جایزه‌ی شارقة الإبداع العربي و جایزه‌ی سلطان قابوس را کسب کنند و به همین خاطر کنجکاو شدم که بیشتر درباره‌ی آثارشان مطالعه کنم اما از آنجا که صنعت نشر عمان بیشتر حالت محلی دارد و اغلب آثار در قالب pdf در اینترنت موجود نیستند، به سختی توانستم از طریق ایمیل با نویسنده‌‌ها ارتباط بگیرم و فایل‌ها را برایم ارسال کنند و در نهایت از این طریق باب آشنایی بیشتر با ادبیات عمان برایم فراهم شد.
جوخه حارثی آثار دیگری هم قبل از دختران مهتاب منتشر کرده است، آیا شما آثار دیگر او را هم خوانده‌اید؟(اگر خوانده‌اید آن آثار را در مقایسه با این کتاب چگونه دیده‌اید؟)
بله من کتاب نارنج و منامات ایشان را هم مطالعه کرده‌ام و کتاب نارنج را بسیار دوست داشتم و در حال ترجمه‌ی این کتاب هستم. نارنج به لحاظ تکنیک‌های فنی و سبک روایی و زمان‌پریشی شبیه به دختران مهتاب است اما به لحاظ موضوعی که به آن پرداخته شده بسیار متفاوت هستند و خواننده را غافلگیر می‌کند.
با توجه به اینکه ادبیات عمان برای ما خیلی شناخته شده نیست، در زمان ترجمه شما با چه سختی هایی رو به رو بودید؟
بله همینطور است؛ البته بیشتر مشکلاتی که من در حین ترجمه داشتم کثرت استفاده از کلمات عامیانه و لهجه‌ی محلی در این کتاب بود و همینطور برخی اشیا و لباس‌ها و حتی غذاهای دریایی و محلی در کتاب وجود داشتند که در فرهنگ ایرانی وجود ندارند و من سعی داشتم برای آن واژه‌ها معادلی مناسب پیدا کنم تا برای خواننده ملموس باشند اما با همه‌ی این احوال برخی سنت‌های مشترک هم وجود داشت که برای من جالب بود. به طور مثال «حروف» نام نوعی زیورآلات مخصوص عروس است که از دایره‌های تو در تویی تشکیل شده که به هر کدام از دایره ها«حرف»می‌گویند و از فرق سر تا پیشانی عروس پایین می‌آید و من روزها به دنبال معادل مناسب برای این کلمه گشتم و با پرس و جو از دوستان خوزستانی‌ام متوجه شدم که در گذشته در خوزستان نیز شبیه به چنین زیورآلاتی استفاده میشده و «دَلاعه» نام دارد؛ بنابراین این معادل را برایش انتخاب کردم و توضیحاتی را هم در پاورقی کتاب آوردم تا خواننده متوجه‌ی این تشابه فرهنگی نیز باشد.
به نظرتان خواندن این کتاب چقدر میتواند ما را با فرهنگ و آداب و رسوم رایج در عمان آشنا کند؟
خانم حارثی روایتگر تاریخ سه نسل از زنان و مردان عمانی است که هر یک از آن‌ها به نوعی با رسوم و سنت‌های رایج زمان خود زندگی می‌کنند. برخی با این رسوم همسو شده و سر تسلیم فرود آورده‌اند و برخی درگیر سنت‌شکن هستند و تابوشکنی می‌کنند. به‌نظر من این کتاب نه‌تنها ما را با آداب و رسوم عمان آشنا می‌کند بلکه واکنش‌ها و دیدگاه‌هایی که نسل‌های مختلف زنان و مردان نسب به سنت‌ها دارند را نیز به نمایش می‌گذارد و با تکنیکی ماهرانه باورهای رایجی را که گاه درست یا غلط هستند همراه باپیامدهای آن‌ها؛ به ویژه در ماجرای مروان(طاهر)روایت می‌کند و ما را در برابر اثری روانشناختانه قرار می‌دهد که قصد دارد به عریانی هرچه تمام‌تر زیر و بم‌های وجود آدمی را در مواجه با تصمیم‌ها و رفتارهایش به تصویر بکشد.
جوخه حارثی تحول عظیمی در ادبیات عمان به‌وجود آورد، آینده ادبیات عمان را چگونه میبینید؟
جایزه‌ی من‌بوکر جهانی اتفاق بسیار بزرگی برای ادبیات عمان و ادبیات عرب بود از این جهت که نگاه خوانندگان را به سمت ادبیات عرب می‌کشاند اماصرفا گرفتن یک جایزه‌ی جهانی نمی‌تواند نشان‌دهنده‌ی عظمت یک اثر باشد؛ یک اثر ادبی باید جهان‌شمول و دغدغه‌ی اصلی آن انسان باشد که حارثی در رمان دختران مهتاب انسان را در تمام حالت آن می‌بیند و به تصویر می‌کشد به طوری‌که هر انسانی در هر نقطه‌ای از جهان میتواند با شخصیت‌های این اثر ارتباط برقرار کند. بنابراین دختران مهتاب اثری جهان‌شمول است که ورای گرفتن جایزه‌ی من‌بوکر اثری ارزشمند تلقی می‌گردد و از آنجا که این رمان در سال ۲۰۰۹ نوشته شده و جایزه من‌بوکر را در سال ۲۰۱۹ دریافت کرده است می‌توان گفت من‌بوکر فقط باعث بیشتر دیده شدن این اثر ادبی در سطح جهانی شد. و با این احوال قطعا آثار دیگری نیز در ادبیات عمان و به طور کلی ادبیات عرب وجود دارد که دختران مهتاب فقط یک مثال موفق از این ادبیات غنی است و گرفتن این جایزه این امکان را برای بیشتر دیده شدن آثار ادبیات عرب و به ویژه ادبیات عمان به‌وجود می‌آورد.
با توجه به آنچه در کتاب آمده زنان دوران سختی را در عمان از سرگذرانده‌اند، آینده زنان عمان را چگونه میبینید؟
عمان کشوری با فرهنگی غنی است که پیچ و خم‌ها و فراز و فرودهای تاریخی بسیاری را به خود دیده است و زنان نیز در عمان همانند زنان در سراسر جهان در دوره‌های تاریخی مختلف نقشی تاثیرگذار و تاثرپذیر داشته‌اند؛ هرچند این نقش در گذشته کمرنگ‌تر بود و علت آن محدودیت‌هایی است که در زمینه‌ی تحصیل و کمبود مدارس برای زنان و حتی مردان وجود داشت اما با گذر زمان و پیشرفتی که عمان بعد از نهضت داشت نقش زنان پررنگ‌تر و امکان تحصیل و حضور فعال اجتماعی برای آنان بیشتر شد و همانطور که در کتاب دختران مهتاب هم می‌بینیم زنان به مرور زمان نقش‌های اجتماعی مهمی مانند پزشک پرستار و معلم را دارند درحالیکه در گذشته از تحصیل محروم بودند؛ به طور کلی دوران پس از نهضت و آغاز سلطنت سلطان قابوس دوران شکوفایی برای زنان و مردان عمانی محسوب می‌شود.
جوخه حارثی فارغ‌التحصیل ادینبورگ هست، به نظر شما چقدر زندگی و تحصیل در غرب روی نوشته‌ی او تاثیر گذاشته است؟
دختران مهتاب پیش از آن‌که یک رمان باشد یک تکنیک و سبک نویسندگی محسوب می‌شود. به نظر من مفاهیمی که در کتاب حارثی پررنگ هستند مانند ازدواج اجباری، ترس از آبرو، سکوت در برابر تجاوز، برده‌داری، باورهای دینی، خرافات، مردسالاری، نابرابری اجتماعی، تقابل غنی و فقیر و نظام ارباب رعیتی و... نشان‌دهنده‌ی این است که حارثی در انتخاب محتوا تا حد زیادی تحت تاثیر مسایل شرق و رنج‌های خاورمیانه است اما به لحاظ سبک و تکنیک نویسندگی و ارائه‌ی این مفاهیم در قالب روایت و به‌شکل کاملا زمان‌پریش، این تصور را برای خواننده به وجود می‌آورد که نویسنده تحت تاثیر سبک نویسندگی غرب باشد.
کتاب دختران مهتاب در مدت کوتاهی به چاپ دوم رسیده است، اقبال خوانندگان به آن زیاد بوده، علت آن را در چه چیزی میبینید؟
در وهله‌ی اول جایزه‌ی من‌بوکر باعث دیده شدن این رمان شد و این جایزه آنقدر حائز اهمیت هست که برای خوانندگان آگاه وسوسه‌انگیز باشد، به‌طوری‌که حداقل یک‌بار خواندن این کتاب را در برنامه‌ی مطالعه‌ی خود قرار دهند و در وهله‌ی دوم همانطور که قبلا اشاره کردم دغدغه‌ی اصلی این رمان انسان و احوالات مربوط به انسان است و هر انسانی میتواند بخشی از ویژگی‌های وجودی خود را در زیر و بم شخصیت‌های این رمان بیابد و در فاصله‌ای دور بایستد و احوالات درونی خود را در عریان‌ترین شکل ممکن تماشا کند و با آن شخصیت‌ها هم‌ذات‌پنداری داشته باشد.
در چند کلمه کتاب دختران مهتاب را توصیف کنید.
از آنجا که این کتاب اولین رمان ترجمه شده‌ی من است برای من اهمیت ویژه‌ای دارد و تک‌تک شخصیت‌های این رمان را دوست دارم و یک‌سال و نیم از عمرم را با جملات آن دست و پنجه نرم کرده‌ام با این وجود برای توصیف آن نمی‌توانم کلمات مناسبی را پیدا کنم اما پررنگ‌ترین چیزی که از این رمان در وجود من باقی می‌ماند این است که برای «شخصیت عبدالله» دلتنگ می‌شوم.
لینک خبر: https://bit.ly/2WZJCnL