افزودن به سبد خرید

---

نمایشنامه‌هایی که پیش رو دارید احسان شادمانی، برنایی سی‌ساله نوشته است. نمی‌خواهم ادعا کنم این نمایشنامه‌ها بی‌نقص‌اند. برای آزمون بیایید به سی‌سال پیش از این بازگردیم، به نیمه‌های دهه‌ی شصت و پس از آن. چرم‌شیر نمایشنامه‌های «گریه در آب»، «نفرین»، و «خداحافظ»، و عبدالحی شماسی، نمایشنامه‌های «خوشه‌های خاکستری» و «بازگشت لوکوموتیوران» را نوشته بودند. این چهره‌های نوظهور، نمایشنامه‌نویسی ایران را در فُرم‌های تازه می‌نمایاندند. این تجربیات آغازین که به سختی پذیرفته می‌شدند، آغازگرانِ نگرشی تازه به درام و تئاتر ایرانی نیز بودند. در این‌جا البته مجالی برای بررسی یا نام‌کردِ همه‌ی نمایشنامه‌ها و کسان نیست و این کاری است که به پژوهش برمی‌آید. این اشارات تنها از این‌روست که همین اندازه گفته بیاید که هنوز از این آثار هم عبور نکرده‌ایم. عبور نکرده‌ایم زیرا هنوز به کفایت درباره‌شان نگفته‌ایم و نپژوهیده‌ایم. این آغازگران کاری بزرگ کردند و نمایشنامه‌نویسی ایران را – به رأی من ـ جسورانه و دانسته از ایستایی مرگبار دهه‌ی شصت به در آوردند. اینان کسانی بودند که از دیوار انقلاب جَست‌اند و در نخستین گام ـ و به درستی ـ نگاه و توجه ما را به فُرم و زبانِ تازه برانگیختند؛ به ایرانیِ امروز و نه تصویری تمثیلی و تاریخی شده از ایرانی. و باز هم به رأی من، چنین است که این آغازگران، نمایشنامه‌نویسی فارسی را با شورشی شگفت‌انگیز، به جایی پیوند زدند که عباس نعلبندیان در دهه‌ی پنجاه آن را بنا نهاده و با رویداد انقلاب، به حال خود رها شده بود. این گام بزرگِ آغازین، راهی را به نمایشنامه‌نویسی فارسی نمایاند که ردِ آن را در آثار پسین نیز می‌توان به روشنی یافت. این «به روز کردن» موهبتی است که اثرات آن هنوز ادامه دارد. کشف فُرم و اهمیت دادن به آن ـ در نمایشنامه‌نویسی فارسی ـ گشایشی بود برای گذر از «تئاترِ به مثابه‌ی رسانه» به «تئاترِ به مثابه‌ی رویداد و ملاقاتی اکنونی و انسانی». این تجربه و آزمونی است که همه‌ی نوجویان جوان و حتی بخشی از نسل پیشین را متأثر کرده است. این آغازگران، فضای فکری و ذوق‌ورزانه‌ای را فراهم کردند که بی وجود آنان ناممکن نمی‌نمود. برای نمونه می‌گویم و مواردی را به یاد می‌آورم که انکار ناشدنی‌ست؛ نادر برهانی مرند با نمایشنامه‌ی «تهران زیر بال فرشتگان» یکی از درخشان‌ترین نمایشنامه‌های خود را نوشته است که این یکی نیز هنوز ناخوانده باقی مانده است. فارس باقری با نمایشنامه‌ی «لوتا» استعاره‌ای نمایشی شده از واقعیت امروز ما را نوشته است که باید جدی‌اش گرفت. یا «سربسته از تهران» نوشته‌ی مجتبی کریمی را که وضعیت اجتماعی تکان‌دهندای از روزگارمان را در تصاویری بسیار ساده و انسانی به نمایشنامه در آورده است. می‌خواهم به دو ویژگی دیگری که برآیند تاثیرات این آغازگران است اشاره کنم و در این مجال به تندی از آن‌ها بگذرم. نخست این است که این کسان، آگاه به جریان نمایشنامه‌نویسیِ پیش از خود بودند، ولی مقلد کسی نبودند. تاریخ و تجربه و پیشینه، برای اینان مواد و مصالحی بود که با آن نمایشنامه می‌نوشتند و نه آن که به تقلید یا تأیید آن بایستند. و دوم، آگاهی شگرفشان در این بود که سبک‌پرداز یا شیوه‌پرداز نباشند. ارمغانی که این دو ویژگی برای آنان در پی داشت این بود که به ضرورتِ دگرگونی زندگی، دگرگون شوند و افزون بر آن، برای تجربه کردن جسور باشند. این آغازگران همچنان که خود نمایشنامه‌های پیشین را خوانده بودند تا بیاموزند که چه و چگونه نباید بنویسند، بر این باور بودند که خودشان و نمایشنامه‌هایشان نه پشتوانه‌ای برای تقلید و پیروی که پلی برای عبور خواهند بود؛ مصالحی خواهند بود که جوان‌ترها به تمامی مصرفشان خواهند کرد. احسان شادمانی در همین سه نمایشنامه‌ای که می‌خوانید تلاش کرده تا در زمینه‌ی فرم، تجربه‌ای داشته باشد. فرمی که با توجه به آغازگران، تازه نیست ولی چون متکی به چیدمان و کولاژ رویدادهاست هر بار می‌تواند صورتبندی نوینی داشته باشد. نکته‌ی مهم در این میان، تاثیری است که شخصیت‌ها و زبان از این فُرم می‌گیرند. فانتزی یا خیال‌پردازی مکان و زمان و کنش‌ها، تابعی از همین فُرم است. پژواک واقعیتِ زندگی در این نمایشنامه‌ها ـ با همه‌ی خیال‌پردازی موجود در آن‌ها ـ انکار ناپذیر است. آن‌گونه که نمی‌توان بازتاب واقعیت اکنونی را در این جهان فانتزی و خیال‌انگیز نادیده گرفت. به زبان دیگر، این فانتزیِ واقعیتِ کنونی ماست؛ تلخی یا مسخرگیِ واقعیتِ زندگی ما ایرانیان که صورتی نمایشی به خود پذیرفته است.

---

مشاهده همه کتابهای مرتبط

---